حديث غدير و

جانشين حضرت محمد(صلى الله عليه وآله)

دوره چهار ، شماره هفت

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: حديث غدير و جانشين حضرت محمد(صلى الله عليه وآله)

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيامبر با خانه خدا وداع مى كند

سال دهم هجرت است، و موسم حج. بيابان حجاز شاهد جمعيّت انبوهى است كه همه، با يك شعار به سوى يك هدف گام بر مى دارند.

امسال، منظره ى حج، شور و هيجان ديگرى دارد و مسلمانان با اشتياق و شتاب، منزل هاى بين راه را، پشت سر مى گذارند و خود را به مكّه مى رسانند.

طنين پر تپش لبيك... لبيك، از بيابان مكّه به گوش مى رسد، قافله ها يكى پس از ديگرى به شهر نزديك مى شوند و حاجيان بالباس احرام، يك رنگ، يك نواخت،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

غبارآلود و اشك ريزان، خود را به حرم امن پروردگار مى رسانند و به گرد خانه اى كه به دست قهرمان توحيد، ابراهيم خليل بنا شده است طواف مى كنند. فريد وجدى، حاجيان سال دهم هجرت را 90 هزار مى نويسد(1) ولى تا 124000 هم گفته شده است(2).

پيامبر اسلام، نگاه مى كند: مسجدالحرام از اجتماع مسلمانان موج مى زند و همه به حكم «انما المؤمنون اخوة» برادروار و فرشته صفت مشغول نيايشند.

پيامبر خوشحال است كه توانسته چنين قدم بزرگى بردارد و به بهترين وجه رسالت خود را بگزارد.

ولى هاله يى از غم و اضطراب، گاه و بيگاه چهره ى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- دائرة المعارف فريد وجدى، ج 3، ص 542 .

2- الغدير، ج 1، ص 9 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيغمبراكرم(صلى الله عليه وآله) را فرا مى گيرد و شادى را در كامش ناگوار مى سازد.

او مى ترسد پس از مرگ، اين اجتماع از هم بگسلد و روح برادرى و وحدت از ميانشان رخت بربندد و دوباره به قهقرا برگردند.

پيامبر اسلام خوب مى داند كه امّت اسلام، به راهبرى امام عادل و عالم نياز شديد دارد و در غير اين صورت، زحمات گرانبها و چندين ساله ى او به هدر خواهد رفت.

به همين جهت، آن حضرت در مسافرت ها و جنگها كه از مدينه بيرون مى رفت هر چند هم مدّت مسافرت كوتاه بود، زمام امور را به دست شخصى امين و با كفايت مى سپرد و مردم مدينه را بدون سرپرست نمى گذاشت(1).

بنابراين چگونه مى توان تصور كرد كه پيامبر دلسوز و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كامل ابن اثير، ص 242 و 278 و 216.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مهربان ما، زمام امور امت عظيم اسلامى را پس از درگذشت خود، به دست حوادث سپرده باشد.

و باز خوب مى داند كه اين مقام، شايسته ى كيست و لباس خلافت، به قامت رسا و لايق چه انسانى بريده و دوخته شده است.

او همان است كه در حضور عده ى زيادى از بزرگان قريش و بستگان پيامبر كه به خاطر دعوت به اسلام، گرد آمده بودند، به جانشينى آن حضرت منصوب گرديد(1).

او مردى پاك و خداپرست بود و لحظه يى به خدا شرك نياورده و به بت سجده نكرده است.

او در راه پيشرفت دين مبين اسلام، سربازى فداكار است، كانون علمش از سرچشمه ى دانش رسول

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1171 - 1173 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداست، دادرسيش، عالى ترين قضاوت به شمار مى آيد(1).

او ديده و شناخته شده است، او على، فرزند ابوطالب است.

فريضه ى حج، به پايان رسيد و مردم به سوى شهرهاى خود حركت مى كردند كه ناگهان صداى «مناديان» پيامبر، در صحراى حجاز، طنين افكند و مسلمانان را دستور توقف داد، زيرا فرشته ى وحى به رسول خدا نازل شده و اين آيه را ابلاغ كرده بود:

«اى پيامبر! آنچه به سوى تو از پروردگارت فرود آمده است، به مردم ابلاغ كن و اگر كوتاهى كنى، رسالت او را نرسانده يى و خداوند ترا از شرّ مردم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- فضائل الخمسه-چاپ دارالكتب الاسلاميه، ج 1،ص178-186.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگهدارى مى كند».(1)

موضوعى كه خداوند، پيامبرش را با لحنى تند مخاطب ساخته بود، چيزى جز اعلام رسمى خلافت على(عليه السلام)نبود كه پيامبر از آن خوددارى مى كرد، زيرا مى ترسيد موجب اختلاف و شكاف در ميان مسلمين گردد و منتظر زمينه ى مساعدى بود تا آن را اظهار كند، و پس از نزول اين آيه دانست كه اكنون موقع آن است، لذا مردم را در نقطه يى از آن بيابان سوزان و خالى از آب و آبادى به نام «غديرخم» نگه داشت، تا روح اسلام يعنى مسأله ى خلافت و جانشينى را كاملا روشن سازد.

مردم نمى دانستند كه چرا اين دستور صادر شده و چه موضوع مهمى پيش آمده است ولى طولى نكشيد كه نماز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى مائده، آيه ى 67 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جماعت اعلام گرديد و پس از اداى فريضه ى ظهر، انبوه جمعيّت قيافه ى جذّاب و آسمانى پيامبراسلام(صلى الله عليه وآله)را برفراز منبر بلندى كه از «جهازشترها» درست شده بود، مشاهده كردند.

سكوتى عميق حكمفرما بود... در اين موقع سكوت صحراى حجاز را كلمات پر مغز و جالب پيامبر شكست و پس از ستايش پروردگار، خبر جانگداز در گذشت زودرس خود را اعلام كرد و آنگاه فرمود:

مردم! من براى شما چگونه پيامبرى بودم؟

همه يكصدا گفتند: يا رسول اللّه، از پند و اندرز ما فرو نگذاشتى و از موعظه و تربيت ما، غفلت ننمودى، خدا تو را پاداش نيكو دهد.

...پيامبر فرمود: كتاب خدا و پيشوايان معصوم بعد از من، دوش به دوش هم راهبر شما هستند و شمابايد كاملا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيرو آنها باشيد تا گمراه نشويد.

آنگاه دست على(عليه السلام)را برافراشت، به طورى كه همه ى حاضران او را ديدند سپس فرمود:

مردم! چه كسى به مؤمنان از خودشان سزاوارترست و بر آنان ولايت و سرپرستى دارد.

مردم گفتند: خدا و رسولش داناترند.

پيامبر(صلى الله عليه وآله): خدا مولاى من است و من مولاى مؤمنان و به آنان از خودشان سزاوارترم. آنگاه بدون فاصله و تأمل فرمود: به هر كه مولا منم و سمت ولايت و سرپرستى بر او دارم، على(عليه السلام) هم بعد از من همين منصب را دارد... من كنت مولاه فهذا على مولاه... واين جمله راسه بارتكراركرد; و در پايان سخنان خود فرمود اين حقيقت را حاضران به ديگران برسانند.

جمعيت، هنوز پراكنده نشده بود كه اين آيه نازل شد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

امروز دين شما را كامل گردانيدم، و نعمت خويش را بر شما تمام كردم، و به اين كه اسلام دينتان باشد، راضى گشتم(1).

پس از پايان مراسم رسمى تعيين جانشين، مردم از دور و نزديك بر يكديگر سبقت مى گرفتند تا به حضرت على(عليه السلام)به عنوان جانشين پيغمبراسلام تبريك بگويند.

اولين كسى كه آمد و خلافت را به على(عليه السلام)تبريك گفت «ابوبكر» و سپس «عمر» بود آنها در حالى كه اين كلمات را مى گفتند از اميرالمؤمنين على(عليه السلام)جدا شدند:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام ديناً (سوره ى مائده، آيه ى 3).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«خوشا به حال تو اى پسرابى طالب كه مولاى من و هر مرد و زن باايمان شده اى»(1).

راويان حديث غدير

در حقيقت راويان حديث غدير، متجاوز از 120000 نفر مى باشند، زيرا تمام حاضرين در غدير، طبق دستور پيامبر اسلام كه فرمود به ديگران اطلاع دهيد حديث غدير و مسأله ى جانشينى على(عليه السلام) را به عنوان مهمترين حادثه ى سفر، تلقى و براى ديگران بيان كردند(2). و به همين جهت بود كه خاطره ى غدير در مجامع عمومى مسلمانان هر چند يكبار تازه مى شد.

تقريباً 25 سال پس از روز غدير يعنى زمانى كه بسيارى از صحابه ى رسول خدا از دنيا رفته و عده ى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- الغدير، ج 1، ص 11 - 9 .

2- الغدير، ج 1، ص 61 - 60 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

معدودى از آنها باقى مانده بودند; على(عليه السلام) از مردم خواست هر كس روز غدير حاضر بوده است و حديث غدير را از دهان مبارك پيامبر شنيده است، شهادت دهد. فى المجلس 30 نفر،برخاستند و حديث غدير را نقل كردند(1).

امام حسين (عليه السلام)، يك سال پيش از مرگ معاويه، يعنى سال 58 يا 59 هجرى، بنى هاشم و انصار و ساير حاجيان را در سرزمين «منى» جمع كرد و پس از جملاتى گفت: شما را به خدا سوگند آيا مى دانيد كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله)در روز غدير على(عليه السلام) را براى ولايت - و رهبرى امت اسلام - بگماشت و دستور داد اين موضوع را حاضر به غايب برساند؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - الغدير، ج 1، ص 174-166 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

...همه گفتند: آرى(1).

دانشمندان اهل تسنن نام 110 نفر از اصحاب پيامبر كه اين ها حديث را از پيامبر اكرم شنيده و براى ديگران بازگو كرده اند; در كتابهاى معتبر خود يادآورى كرده اند(2)و عده يى از دانشمندان نيز در پيرامون حديث و حادثه غدير كتاب ويژه يى نوشته اند(3).

معناى حديث غدير

شواهدى كه در دست است روشن مى كند منظور از كلمه ى «مولى» و«ولى» همان جانشين و سرپرست امّت اسلامى است و با معناى ديگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - الغدير، ج 1، ص 199 - 198.

2- الغدير، ج 1، ص 61 - 14 .

3- در جلد اوّل الغدير، ص(157-152)26نفرازآنانراذكر مى كند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى سازد اينك به نكات زير توجه فرماييد:

1 - دانستيم كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) از مطرح كردن حديث غدير بيم داشت و تا فرمان صريح و شديد از طرف خدا صادر نشد، آن را اعلام نداشت.

آيا مى توان گفت منظور از حديث غدير، تذكر دوستى على(عليه السلام) بوده است؟ اگر هدف اين بود، اعلام آن ترسى نداشت و اجتماع مسلمانان از هم پاشيده نمى شد.پس بايد منظور همان مسأله ى خلافت و جانشينى باشد كه بيم آن مى رفت يادآورى آن موجب سركشى و طغيان سودجويان گردد.

2 - پيامبر اكرم، پيش از آنكه جمله ى «من كنت مولاه فعلى مولاه» را بگويد، از مردم اعتراف گرفت كه خود، نسبت به آنان سزاوارتر است و مقام سرپرستى و زمامدارى دارد، آنگاه همان مقام را براى على(عليه السلام)قرار داد و بلافاصله فرمود:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هركس كه من مولى و سرپرست او هستم، على(عليه السلام)مولا و سرپرست اوست.

3 - حسان بن ثابت، واقعه ى غدير را با اجازه ى پيامبر به شعر درآورد و انتشار داد و مورد تأييد آن حضرت قرار گرفت. در اشعار حسان به مقام خلافت و امامت على(عليه السلام) تصريح شده است و هيچ كس از آن جمعيت انبوه به حسان اعتراض نكرد كه چرا كلمه ى «مولى» را غلط معنى كردى بلكه مورد تشويق و تأييد قرار گرفت و اينك قسمتى از آن:

فقال له قم يا على فاننى *** رضيتك من بعدى اماما وهاديا

فمن كنت مولاه فهذا وليّه ***   فكونوله اتباع صدق(1)موالـيا

يعنى: (آنگاه كه پيامبر اسلام به ولايت و رياست دينى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- الغدير، ج 2، ص 41 - 34 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و الهى از مردم اعتراف گرفت) به على(عليه السلام) فرمود:

برخيز، اى على، كه من به امامت و رهبرى تو پس از خودم رضايت دارم; پس هر كس كه من مولى و رئيس دينى و الهى او هستم اين على هم مولى و سرپرست او است، پس همگى از پيروان راستين و صميمى على (عليه السلام)باشيد.

4- پيامبر(صلى الله عليه وآله)پس از برگزارى مراسم غدير با حضرت على(عليه السلام)در خيمه اى نشست و دستور داد كه مسلمانان و حتى زنان خودش به على(عليه السلام)تبريك بگويند و با او بيعت كنند و به او به عنوان اميرالمؤمنين سلام دهند(1). بديهى است اين مراسم فقط بامسأله ى خلافت و رسيدن او به مقام امامت و امارت مناسبت دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- الغدير، ج 1، ص 271 - 270 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

5 - پيامبر(صلى الله عليه وآله) دوبار فرمود: هنيئونى، يعنى به من تبريك بگوييد، چون خداوند مرا به نبوّت و پيامبرى و خاندانم را به امامت اختصاص داد(1).

با ذكر اين شواهد هيچ گونه ابهامى در مورد حديث غديرباقى نخواهد ماند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- الغدير، ج 1، ص 274 .