عالم پس از مرگ

درسهايى از اصول دين، شماره بیست وچهار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: عالم پس از مرگ

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع : جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مرگ

«يك روز ازين خانه برون خواهيم شد.»

آرى، آنكه نمرده است و نميرد خداست; و ما بندگان سرانجام روزى از اين خانه بيرون خواهيم رفت... غروب هر روزه، تمثيلى شاعرانه از رحلت ماست; خوشا، اگر به ديگر روز، چنان چون خورشيد، خندان و تابناك سر از افق رستخيز برآوريم... و اين مهم است و گرنه از غروب كردن ناگزيريم... و مرگ واقعيتى است كه همگان را خود ناخواه در مى رسد.

آنچه بايد بدان بينديشيم اين است كه پس از مرگ، چه خواهيم شد؟ آيا نابود مى شويم، آيا پايان زندگانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هر كس به مرگ اوست؟ يا باز مى مانيم و اگر چنين است، بقاى ما چگونه است؟

آنان كه به خداوند ايمان ندارند، مرگ را نابودى انسان مى پندارند و زندگى را به همين يك دو روز محدود مى دانند و مى گويند هر كسى چند روزه نوبت اوست; اما مكتب هاى اصيل وحى، بااين پندار، سخت مخالفند و انسان را جاودانه ومرگ راتنها نردبان انتقال به عالَم برزخ و قيامت - كه سراى ابدى است - مى دانند.

عالم برزخ

بنابر آيه هاى روشن قرآن كريم و اخبار بسيارى كه از پيشوايان دين رسيده است، مرگ، نابودى انسان نيست. روح آدمى، پس از مرگ باقى خواهد بود و در نعمت يا عذاب، به سر خواهد برد تا هنگام و هنگامه ى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رستاخيز.

اين مدت، يعنى از مرگ تا رستخيز، برزخ ناميده مى شود.

حيات برزخى، يك زندگى حقيقى است، نه خيالى و فرضى. خداوند مى فرمايد:

مپندار آنان كه در راه خدا شهيد شدند، مرده اند، كه زنده اند و نزد پروردگار خويش روزى داده مى شوند و به آنچه خدا از كرم خويش به آنان داده، خوشنودند(1)بديهى است كه اگر حيات حقيقى نباشد; در آيه ى بالا جمله:«نزد پروردگار خود روزى داده مى شوند»;

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- آل عمران، آيات 170 - 169: ولاتحسبنّ الّذين قتلوا فى سبيل الله امواتاً بل احياءٌ عند ربّهم; يززقون، فرحين بما آتاهم اللهُ من فضله .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بى معناست.

نيز در مورد «مؤمن آل ياسين» - كه به قوم خود توصيه مى كرد تا از فرستادگان عيسى پيروى كنند و نكردند و او را كشتند - مى فرمايد:

«به او گفته شد: به بهشت درآى; گفت: كاش قوم من، مى دانستند كه پروردگارم مرا آمرزيد و در شمار گراميان خلق خويش قرار داد.(1)

پيداست كه منظور از بهشت، در اين آيه، همان بهشت برزخى است; كه مردم با ايمان، در فاصله ى مرگ و رستخيز از آن بهره مند مى گردند.

قرآن كريم، درباره ى كافران و آنان كه تا دم مرگ به كردار ناروا ادامه مى دهند، مى فرمايد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ياسين، آيات، 27 - 26.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«تا آنگاه كه مرگ يكى از ايشان، فرا رسيد; گويد: پروردگارا، مرا باز گردانيد شايد با آنچه واگذارده ام به عمل صالح و كارهاى پسنديده بپردازم».

اما اين خواسته برنيامده مى ماند و خطاب در مى رسد كه:

« كَلاّ اِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ اِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ» هرگز! اين سخنى است كه برزبان مى آورد - اگر باز گردد نيز همانست كه بود - و پس از مرگ تاروز برانگيخته شدن در برزخ خواهند بود(1).

اينك داستانى واقعى در همين زمينه بشنويم:

هنگامه ى جنگ بدر فروخفته بود و دشمن گريخته، و كشته ها بازمانده... برخى از كشتگان كفار را در چاهى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى مؤمنون آيات 100 - 99 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ريخته بودند; پيامبر(صلى الله عليه وآله) بر سر آن چاه آمد و به آن مردگان فرمود:

شمايان، اى كفار! همسايگان بدى بوديد; پيامبر خداى را از خانه ى خويش را نديد و در دشمنى و جنگ با او، با يكديگر همدست شديد، اينك من وعده ى پروردگارم را راستين يافته ام! آيا شما نيز، وعده ى پروردگارتان رابه حق يافتيد؟

«عمر» كه اين مكالمه را مى شنود، گفت: اى پيامبر اينان كه بدنهايى بى جان بيش نيستند، چگونه با آنها سخن مى رانيد؟!

رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)فرمود:بس كن كه سوگند به خدا، تو شنواتر از آنان نيستى، همين كه من برخيزم و روى از ايشان باز گردانم، فرشتگان عذاب با گرزهاى آهنين،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرو مى كوبندشان!(1)

اميرالمؤمنين، على(عليه السلام) نيز، در پايان جنگ جمل، با اسب، ميان كشتگان مى گشت، به جسد كعب بن سوره رسيد. كعب در زمان عمر به سمت قضاوت بصره منصوب شده بود و تا پايان دوران عثمان قاضى بصره بود، اين شخص در جنگ جمل قرآن به گردن آويخت و همراه اهل و فرزندان به جنگ امام على(عليه السلام)آمد و همگى كشته شدند - امام(عليه السلام)فرمان داد او را نشاندند; آنگاه خطاب به او فرمود:

اى كعب، من وعده ى خداوندم را حق يافتم، آيا تو نيز وعده خداى خود را راستين يافتى؟ و سپس فرمود،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- شرح عقايد صدوق، تأليف شيخ مفيد، ص 41 - بحار، ج6، ص 254.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

او را بخوابانيد. آنگاه با پيكر طلحه نيز چنين كرد.

شخصى به آن گرامى عرض كرد:

اين كار چه سودى دارد، آنان كه سخن تو را نمى شنوند!

فرمود: سوگند به خداوند كه هر دو سخنم را شنيدند چنانكه كشتگان بدر سخن پيامبر را(1).

نيز حبه ى عرنى مى گويد: با اميرالمؤمنين، على(عليه السلام)به وادى السلام رفتيم. آن گرامى ايستاد و پنداشتى گويا با كسانى سخن مى گويد.

من نيز چندان ايستادم كه خسته شدم، پس نشستم، اما باز خسته شدم، برخاستم و باز نشستم و چون باز خسته شدم، برخاستم و رداى خويش پيش بردم و عرض كردم اجازه دهيد ردا را بياندازم تا كمى بر آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- شرح عقايد، ص 42 - بحار، ج 6، ص 255 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بياساييد. بيم دارم كه از بسيارى ايستادن ناراحت شويد; فرمود:

اى حبه، اين ايستادن ناراحتى ندارد; زيرا يا به انس و يا به گفتگوى با مؤمنى مشغولم.

گفتم: آنان هم اينطورند؟

فرمود: آرى، اگر پرده از چشم تو باز گيرند، خواهى ديد كه گروه گروه با يكديگر به صحبت نشسته اند.

گفتم: اجسامند يا ارواح؟

فرمود: ارواح; مؤمنى در هيچ گوشه از عالم نمى ميرد مگر كه به روح او فرمان مى رسد. به وادى السلام درآى و آن، غرفه اى از بهشت عدن - و مينوى برين - است كه ارواح مؤمنين از دور و نزديك،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در آنجا گرد مى آيند(1).

پرسش در قبر

از بسيارى از روايات استفاده مى شود كه روح با بدن در قبر ارتباط ويژه يى دارد، هر چند چگونگى اين ارتباط به خوبى روشن نيست.

امام ششم حضرت صادق(عليه السلام) فرمود: آن كه پرستش قبر را انكار كند، شيعه ى ما نيست.(2)

هنگامى كه مرده را در قبر مى نهند، فرشتگان پرستش، حاضر مى شوند و از دين و عقايد و اعمال او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كافى، ج 3، ص 243 - بحار، ج 6، ص 268 - 267 .

2- امالى شيخ صدوق، ص 177، چاپ قديم - بحار، ج 6، ص223 (از برخى روايات استفاده مى شود سؤال قبر مخصوص مؤمنان و كافران خالص است).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى پرسند، اگر شخص، با ايمان و نيكوكار باشد و مؤمنان و گرنه به كافران و بدكاران مى پيوندد و هريك دوره ى برزخ را تا قيامت باگروه خويش خواهد گذرانيد.

شيخ صدوق - كه رحمت خدا به روان او باد - در اعتقادات خود مى نويسد: به عقيده ى ما پرسش قبر حق است و آنكه درست پاسخ گويد، در قبر از راحت ونعمت بهره مى برد و در آخرت از بهشت; و آنكه نتواند درست پاسخ گويد، در قبر عذاب خواهد ديد و در رستاخيز به دوزخ خواهد رفت.(1)

امام چهارم سجاد(عليه السلام)، هر جمعه در مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله)، مردم را به اين كلمات پند مى داد:

«اى مردم! پرهيزگارى را برگزينيد; بازگشت شما به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اعتقادات، صدوق، ص 16، چاپ قديم .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداست; هر كه اينجا نيكى كرده است، آنجا پيش روى خواهد يافت و هر كه كردار ناپسند انجام داده، دوست دارد كه بين او و كردارش فاصله اى بلند در افتد; خداى شمايان را از عذاب و خويش مى ترساند.

دريغا تو، اى فرزند آدم! كه غافلى اما از تو غافل نيستند; مرگ شتابناكتر از هر چه در مى رسد و تو را مى جويد; و آنك تو را در خواهد يافت; چنانست كه گويى آن هنگام فرا رسيده و فرشته ى مرگ، روح از تو باز ستانده و تنها به خانه ى (قبر) در آمده يى و فرشتگان پرسش، براى سؤال و امتحانى سخت; نزد تو آمده اند:

نخستين پرسش: از خدايى است كه او را عبادت مى كردى و از پيامبرى كه به سوى تو فرستاده شده بود و از دينى كه بدان پايبند بودى و از كتابى كه معتقد بودى و مى خواندى و امامى كه ولايتش را گزيده و فرمان او

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى بردى آنگاه از شمار عمرت مى پرسند كه در چه راه گذاردى و از مال ثروتت كه از كجا اندوختى و در چه راه مصرف كردى... پس در خود بنگر و پيش از پرسش، آماده ى پاسخ باش!

اگر ايمان دارى و پرهيزگارى و دين خويش خوب مى شناسى و از پيشوايان راستگو، پيروى مى كنى و دوستار دوستان خدايى; خداوند زبانت را به حق گويا خواهد كرد و تو را به بهشت و رضاى خويش مژده خواهد داد و فرشتگان، با نعمت و روزى به پيشباز تو خواهند آمد; و گر نه زبانت لكنت خواهد يافت و از پس پاسخ برنخواهى آمد و تو را به آتش، وعده خواهند كرد و فرشتگان عذاب با پذيرايى از آب جوشان و آتش،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سوى تو روى خواهند آورد.(1)

عذاب قبر

دريافت هاى انسان در برزخ، بى ارتباط به كردارهاى او در دنيا نيست، آنان كه پرهيزگارانه جان سپرده اند، برزخ نمونه يى از بهشت برايشان خواهد شد و نيكيهاى خويش را به گونه هاى زيبا و چشم نواز خواهند ديد; حضرت امام حسن عسكرى(عليه السلام)مى فرمايند:

هنگامى كه مؤمنى مى ميرد، شش چهره ى زيبا كه يكى از همه خوش بوتر و خوش روتر است همراه او به آرامگاهش مى شتابند و در راست، و چپ، بالا، پايين، پشت و سر و پيش روى او مى ايستند; آنگاه آن خوش روترين از ديگران مى پرسيد: شمايان چه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- امالى صدوق، ص 301 - بحار، ج 6، ص 223 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كسانيد؟

آن كه بر راست ايستاده است مى گويد: من نمازم، و آن كه بر چپ، مى گويد: من زكاتم و آنكه در روبرو، مى گويد: من روزه ام; و پشت سرى مى گويد: من حج و عمره ام و پايينى مى گويد: من نيكيهايى هستم كه به برادرانش كرده است!

آنگاه همه از زيباترين مى پرسند:

تو خود كيستى كه از همه برترى؟

مى گويد: من ولايت و دوستى آل محمدم(صلى الله عليه وآله).(1)

و اما، آنان كه عرصه ى دنيا را از كفر و ناپاكى و كردارهاى زشت پليد كرده بوده اند، چون به قبر درآيند; آن را تنگ و تاريك مى يابند و فرشتگان عذاب ايشان را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- محاسن برقى، ج 1، ص 288 - بحار، ج 6، ص 234 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رنج خواهند داد.

پيامبر عزيز اسلام(صلى الله عليه وآله)در تشييع جنازه ى يكى از انصار حضور يافتند; و پس از دفن بر قبر او نشستند و سربه زير افكندند، آنگاه سه بار فرمودند:

خدايا به تو پناه مى برم از عذاب قبر(1).

سؤال قبر و عذاب آن را الزاماً نبايد با چشم سر ديد; بلكه همين قدر كه پيامبران و امامان و پاكان و نيكانى از آن خبر داده اند، كافى است و بايد پذيرفت.

مرحوم ملامحسن فيض كاشانى مى فرمايد: اين چشم، صلاحيت مشاهده ى آنچه در ملكوت مى گذرد، ندارد و آنچه در آخرت و برزخ مى گذرد، امرى ملكوتى است آيا نه اين بود كه اصحاب پيامبر به نزول جبرئيل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- المحجة البيضاء، ج 8، ص 302 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ايمان داشتند، در حالى كه خودشان نمى توانستند او را ببينند; عذاب قبر نيز امرى ملكوتى است و براى درك آن حس ديگرى لازم است كه جز پيامبران و اولياء خدا از داشتن آن محرومند.(1)

ياد مرگ

برخى از يادآوردى مرگ مى گريزند و به انديشيدن درباره ى آن تن درنمى دهند; گويى آب بقا نوشيده اند و جاودانه در همين جهان مى مانند; كه چنين از باده ى غفلت مستند.

با اين كه مى دانند اما نمى پذيرند كه آن كه نمردست و نميرد خداست.

اينان بر اثر غفلت از مرگ; بى هدف عمر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- المحجة البيضاء، ج 8، ص 305 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى گذرانند; در فكر اصلاح خويش برنمى آيند; لحظه ها را چنان چون عقربه ى ساعت به سرگردانى به سر مى برند و چه بسا به پليدى گناه آلوده مى شوند. زندگى اينان با زندگى حيوان ها، فاصله يى بسيار ندارد.

شيوه ى كردارشان با روش افعال برگزيدگان خدا بسيار متغاير است:

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) مى فرمود:

بسيار از مرگ ياد كنيد كه از گناهان مى كاهد و رغبت انسان را نسبت به دنيايى كه مقدمه ى ترقيات روحى و معنوى نباشد كم مى كند(1).

در برابر، برخى ديگر به پيروى از دستور رهبران دين- كه درود خداى برايشان - بسيار به ياد مرگ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- المحجة البيضاء، ج 8، ص 240 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى افتند و از هر وضعى كه پيش آيد، براى روز رستخيز سود مى جويند. دنياشان دنيايى است پيشاهنگ دنيايى واپسين. تلاشهايى كه مى كنند از سر سودجويى و هوسهاى شخصى نيست; دنيا از ديدگاه اينان ارزشى چندان ندارد كه براى به دست آوردن آن دست و دامن به جنايت و خيانت بيالايند بلكه با روحى بزرگ، به كار و كسب خدمات اجتماعى مى پردازند تا از اين زندگى به طور كامل براى زندگى رستخيز بهره بردارند.

اينان از مرگ نمى هراسند; و نمونه ى والاى اين دسته اميرالمؤمنين، على(عليه السلام)است كه به هنگام شهادت و فرود آمدن شمشير خصم; اولين كلامى كه فرمودند; چنين بود:

فزت و ربّ الكعبة

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به خداى كعبه سوگند كه رستگار شدم(1)

آرى، خروج از تنگناى اين جهان و ورود به جاودانگى جهان ابدى، آسودگى و رستگارى است اما براى آنان كه به شيوه ى حضرت على(عليه السلام)در اين تنگنا عمرى را به پاكى گذرانده و به تقويت روح و جان و انديشه ى خويش و به عبادت و بندگى خدا و خدمات اجتماعى، مشغول مى بوده اند.

از ابوذر غفارى پرسيدند: چرا از مرگ بيزاريم؟

فرمود: شما دنياتان را آباد و آخرت خويش را ويران ساخته ايد; از اين رو مايل نيستيد از آبادى به خرابه كوچ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مناقب ابن شهر آشوب، چاپ نجف، ج 3، ص 95 - بحار، ج 42، ص 239.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كنيد.(1)

پيامبر اسلام(عليه السلام)مى فرمود: آيا دوست داريد همگى به بهشت رويد؟ همه گفتند: آرى، آنگاه فرمود پس آرزوها را كوتاه كنيد و هميشه مرگ را در نظر داشته باشيد و چنانكه بايد از خدا شرم نماييد.(2)

يادآورى كردن به خويشتن به هنگام مرگ آشنايان و نيز، گهگاه ديدار از گورستان ها و زيارت قبور مؤمنان، در يادآورى مرگ و پندگيرى، موثر است.

بهشت

بهشت جايگاه جاويدى است كه خداوند براى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اعتقادات صدوق، ص 16 - المحجة البيضاء، ج 8، ص258 - بحار، ج 6، ص 246 .

2- المحجة البيضاء، ج 8، ص 246 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پاداش، نيكوكاران را در آن جاى مى دهد.

در آن، همه گونه نعمتها و وسيله هاى آسودگى و فراغت و راحتى و نيز هر چه ساكنان آن بخواهند، فراهم آمده است.

در بهشت، از كينه، حسد، دشمنكامى اثرى نيست و همه با يكديگر برادرانه روزگار مى گذرانند. هر كس در آن هماره خواهد ماند و هيچ رنجى به هيچ كس نمى رسد(1)»

«بندگان پاك و اخلاص، در بهشت، بزرگوارانه زندگى مى كنند و محترمند. بر تختهاى دستباف تكيه مى زنند و روياروى هم مى نشينند و با يكديگر مأنوسند.

خدمتكاران جوان، با قدحها و پارچهاى شفاف و پر از شراب، گرد آنان مى گردند; شرابى كه نه خمارى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مستفاد از آيه ى، 47 و 48، سوره ى حجر.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى آورد و نه سر دردى برمى انگيزد و نه خِرَد و هوشيارى را تباه مى كند... و نيز هر گونه ميوه وگوشت هر پرنده اى را كه بخواهند در دسترس دارند...

اين همه، پاداش نيكيهايى است كه در جهان كرده اند»(1)

«بهشتتيان با هم گفتگو مى نشينند: يكى مى گويد:

- اى ياران بهشتى;! من در دنيا همنشينى داشتم كه از سر ناباورى و انكار مى گفت:

آيا تو دارى كه ماچون مرديم و خاك شديم، دگر باره زنده شويم و به جزاى خويش برسيم؟!

ياران! اينك خوب است به او سرى بزنيم تا احوال او دريابيم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مستفاد از سوره ى واقعه آيه هاى 24 - 11 و سوره ى صافات آيات 47- 39.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آنگاه نظر مى افكند و او را در دوزخ مى بيند.

و به او مى گويد: سوگند به خداوند كه نزديك بود مرا نيز چون خود هلاك گردانى، اگر لطف خداوند نمى بود، اينك من نيز گرفتار عذاب خداوندى بودم.

آنگاه بهشتيان باهم مى گويند: آيا راستى ما ديگر نخواهيم مرد، جز همان مرگ نخستين كه گذشت و راستى آيا ما عذاب نخواهيم ديد؟ آرى، اين است رستگارى بزرگ».

اهل عمل، براى چنين بهشتى بايد عمل كنند: لِمثْل هذا فَليعْمل العاملُون(1)

دوزخ

دوزخ جايگاه كافران و گنهكاران است. عذاب و شكنجه هاى آن، قابل قياس باعذابهاى اين جهان نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى صافات، آيه هاى 61 - 50 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداوند در قرآن كريم تصويرى چنين هولناك از آن به دست مى دهد.

«آنان كه به آيات ما كافر شدند، زود است كه در آتش در افكنيمشان كه هرگاه پوست بدنشان بسوزد و بريزد دوباره پوستى نو، برتنشان فرو مى پوشيم تا دگر باره بسوزند و عذاب ما را بچشند; همانا خداوند، مقتدر و حكيم است(1).

« ...براى كافران لباسى از آتش دوخته و بر سرشان آب سوزان جهنّم فرو ريخته مى شود كه پوست بدنشان و آنچه درونشان است، گداخته گردد و هم گرزهاى آهنين برايشان فراهم آمده است.

هرگاه بخواهند از دوزخ، از اندوه و عذاب آن بدر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى نساء، آيه 56 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آيند; - به وسيله ى فرشتگان عذاب - بازگردانيده مى شوند و بديشان مى گويند: عذاب سوزان خدا را بچشيد!»(1).

«دروخيان به نگهبانان خويش مى گويند: از پروردگارتان بخواهيد كه به قدر يك روز ما را وانهد و عذاب نفرمايد.

نگهبانان دوزخ مى گويند: مگر پيامبران شما - با معجزه ها و دليلهاى روشن - براى هدايت شمايان نيامدند؟

مى گويند : آرى، آمدند.

نگهبانان مى گويند: پس هر چه مى خواهيد هر كس را فراخوانيد كه خواندن كافران فايده يى نخواهد داشت»(2)

«اِنَّ جَهَنَّمَ كانَتْ مِرْصاداً، لِلطَّاغينَ مَاَباً، لابِثينَ فيها اَحْقاباً;

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مستفاد از آيه هاى 23 - 19 سوره ى حج .

2- مستفاد از آيه هاى 50 - 49، سوره ى مؤمن .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

همانا دوزخ كمينگاهى است براى سركشان و ستمكاران، جايگاهى است براى سركشان و ستمكاران، جايگاهى كه در آن روزگاران دراز خواهند ماند»(1).

و اى بر غيبت كننده ى طعنه زن، آن كه مالى مى اندوزد و - به شيفتگى - آنرا برمى شمارد; مى پندارد كه مال مى تواند او را - در اين سراى - جاودان سازد; نه، چنين نيست; حتماً به «حطمه» فرو افكنده مى شود و تو چه مى دانى كه «حمطه» چيست: آتش برافروخته ى خداوندى است كه بردلها چيره مى گردد...(2)

امير مؤمنان، على(عليه السلام)مى فرمايد:

«بدانيد كه پوست نازك تنتان يارايى تحمل و برتافتن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى نبأ، آيه هاى 23 - 21 .

2- سوره ى همزه، آيه هاى 9 - 1.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آتش دوزخ را ندارد، پس به خويش رحمت آوريد; شما كه خود را در ناراحتيهاى جهان آزموده و به ناتوانى خويش آگاه شده ايد و ديده ايد كه چون خارى به تن شما مى خلد يا پايتان خون آلوده مى شود يا ريگ گرم زمين آن را مى سوزاند; چگونه بى تاب مى شويد. پس چه گونه خواهيد بود هنگامى كه بين دو طبقه از آتش قرار گيريد، در حاليكه هم خوابه ى سنگ و همنشين شيطان باشيد.

اى گروه بندگان خداوند، خدا را به ياد داشته باشيد. در حال سلامتى پيش از آن كه بيمار شويد و در حالى كه مجال و گشايش داريد و از آن پيش كه در تنگنا قرار گيريد; پس براى آزادى خويش از آتش دوزخ بكوشيد از آن پيش كه راه نجات ناممكن شود; در راه خدا به چـشمانتان بى خوابى و به شكمهاتان گرسنگى دهـيد (= روزه بگيريد) و گامهاتان را در راه او به كار گيريد و از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دارائى تان در راه او به بخشاييد; از بدنهاتان به سود روح و جانتان بهره برداريد و دريغ نورزيد....»(1)

شفاعت

يكى از مسائل روشن در قرآن كريم، و هم در اخبار بسيار، مسأله ى «شفاعت» است. شفاعت يعنى مانجى گرى براى بخشودگى گناهان كسى.

اين وساطت كه به اجازه ى خداوند در برخى از گناهان و در مورد برخى از گناهكاران صورت مى گيرد، بر اساس رحمت گسترده و لطف عميق خدا، استوار است و موجب اميد مؤمنان مى گردد.

اگر ايمان آورنده يى، اين شايستگى را بدست آورده باشد كه مورد آمرزش و عفو قرار گيرد و از درجه هاى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه ى182، ص 599 - 594.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بلند، بازپس نماند; گرچه در دنيا به توبه موفق نشده باشد، خداى او را به وسيله ى شفاعت مورد بخشايش عظيم خويش قرار مى دهد. در رستخيز، پيامبران و پيامبر گرامى اسلام وائمه ى اطهارصلوات الله عليهم به اذن خداوند نسبت به برخى از گناهان، نزد خدا، شفاعت خواهند كرد; البته برخى از كسان چندان گناهشان سنگين است كه تامدتى عذاب نبينند، لياقت شفاعت را نمى يابند. اما برخى از گناهان است كه به طور كلى، لياقت شفاعت را زايل مى كند، چنانكه در اخبار آمده است كه:

شفاعت ما - اهل بيت - نصيب آنان كه نماز را سبك مى شمارند; نمى گردد.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كافى، ج 3، ص 270 .

اشتراک نشریات رایگان

سامانه پاسخگویی